Co z tą mową? Czyli jak usprawnić aparat mowy dziecka w warunkach domowych
Mowa w znaczący sposób wpływa na rozwój dziecka, zwłaszcza w wieku przedszkolnym i szkolnym. Daje możliwość precyzyjnej komunikacji, jest narzędziem w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie swoich myśli, własnych uczuć i opinii. Poziom komunikacji językowej w dużej mierze wpływa sukcesy edukacyjne oraz kontakty z innymi osobami.
Często koniecznym do szczególnie intensywnej pracy skierowanej na rozwój związanych z mową sprawności jest okres przedszkolny, jeżeli zatem słyszymy, że nasze dziecko wymawia poszczególne głoski niedokładnie, nieprawidłowo lub nie mówi wcale należy zgłosić się na konsultację do logopedy w celu ustalenia przyczyn, a w warunkach domowych możemy zacząć usprawniać aparat artykulacyjny. Sprawne funkcjonowanie narządów mowy to warunek prawidłowego wymawiania wszystkich głosek. Niektóre dzieci wymawiają głoski niedbale, przy jak najmniejszym wysiłku mięśni narządów mowy. Nieprawidłowości tego rodzaju nie wynikają z wad wymowy i nie wymagają pomocy specjalisty. Wystarczą codzienne parominutowe ćwiczenia wyrazistości mowy oraz gimnastyka narządów artykulacyjnych. Czynność mowy jest nierozerwalnie związana z oddychaniem, a prawidłowe oddychanie jest fundamentem dobrej mowy – stosujmy więc ćwiczenia oddechowe, dmuchajmy i chuchajmy. Podczas codziennych ćwiczeń należy pamiętać jednak o pewnych zasadach:
- Wspólne zajęcia powinny być dla dziecka przyjemnością, zabawą, jednym ze sposobów nawiązywania kontaktu i spędzania czasu ze swoimi rodzicami.
- Cel zabawy powinien być uświadomiony i konsekwentnie realizowany.
- Stopień trudności i czas zabawy należy dostosować do wieku i możliwości dziecka.
- Do zabaw wykorzystujemy lustro, w którym dziecko będzie mogło obserwować twarz swoją i opiekuna.
Poniżej przedstawiam przykłady ćwiczeń, które możemy każdego dnia wykonywać w domu, aby wspomagać mowę naszego dziecka.
- Po posiłku pozwólmy dziecku wylizać talerz językiem jak kotek. To ćwiczenie mniej eleganckie, za to bardzo skutecznie gimnastykuje środkową część języka.
- Po posiłku posmarujmy dziecku wargi miodem, kremem czekoladowym lub mlekiem w proszku i poprośmy, aby zlizał je dokładnie jak miś czy kotek.
- Kiedy dziecko ziewa nie gańmy go, lecz poprośmy, aby ziewnęło jeszcze kilka razy, zasłaniając usta.
- Jeśli dziecko dostało lizaka zaproponujmy mu, aby lizało go unosząc czubek języka ku górze.
- Przy porannym i wieczornym myciu zębów zaproponujmy dziecku liczenie zębów lub witanie się z nimi w ten sposób, aby czubek języka dotknął każdego zęba osobno.
- Podczas rysowania poprośmy dziecko, aby narysowało językiem kółko (dookoła warg) lub kreseczki (od jednego do drugiego kącika ust).
- Dmuchanie na talerz z gorącą zupą, chuchanie na zmarznięte dłonie, cmokanie, żucie pokarmów a nawet wystawianie języka to też ćwiczenia aparatu artykulacyjnego.
Poniżej przykłady ćwiczeń usprawniających pionizację języka:
- Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami, nazywając je „zaczarowanym miejscem”, “parkingiem” itp.. w którym język (krasnoludek, samochód) powinien przebywać, gdy mamy zamkniętą buzię.
- Przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków halls (z wgłębieniem w środku) itp.
- Zlizywanie nutelli, mleka w proszku itp. z podniebienia przy szeroko otwartych ustach.
- Konik jedzie na przejażdżkę – naśladowanie konika stukając czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania.
- Winda – otwórz szeroko buzię, poruszaj językiem tak, jakby był windą – raz do góry, raz do dołu.
- Karuzela – dzieci bardzo lubią kręcić się w koło, twój język także. Włóż język między wargi a dziąsła i zakręć nim raz w prawą, raz w lewą stronę.
- Chomik – wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem, raz z prawej raz z lewej strony.
- Malarz – maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj pędzlem (językiem) swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła.
- Młotek – wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa.
- Żyrafa – ma długą szyję, wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj wyciągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz.
- Słoń – ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony.
Ćwiczenia usprawniające wargi
- Balonik – nadymanie policzków, usta ściągnięte (dla urozmaicenia bawimy się w baloniki, które „pękają” przekłute palcami ).
- Całuski – usta układamy w “ciup” i cmokamy posyłając do siebie buziaki.
- Niejadek – usta wciągamy w głąb jamy ustnej.
- Zmęczony konik – parskanie wargami.
- Podwieczorek pieska – chwytanie ustami drobnych cukierków, chrupek, kawałków skórki chleba, itp.
- Kto silniejszy? – napinanie warg w pozycji rozciągniętej. Dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każdy ciągnie w swoją stronę. Uwaga – dajmy dziecku szansę wygrania zawodów.
- Rybka – powolne otwieranie i zamykanie warg tworzących kształt koła, zęby „zamknięte”
- Świnka – wysuwanie obu warg do przodu, udając ryjek świnki.
- Wąsy – wysuwanie warg jak przy wymawianiu u, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania.
- Drzwi do domu – buzia to domek krasnoludka, a wargi to drzwi do domku. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają.
- Straż pożarna – wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e o, i u, a u
- Suszarka – utrzymywanie przy pomocy warg słomki, wciąganie powietrza nosem, wydychanie przez słomkę na dłoń (odczuwanie ciepłego powietrza).
- Pojazdy – naśladowanie poprzez wibrację warg warkotu motoru, helikoptera.itp.
Ćwiczenia powinny być prowadzone codziennie (kilka razy w ciągu dnia) przez 5 – 10 minut. Trzeba jednak pamiętać, że czas trwania i liczbę powtórzeń należy dostosować do indywidualnych możliwości dziecka. Ćwiczenia staramy się urozmaicać, prowadzić w formie zabawowej, szczególnie dla dzieci młodszych. Na początku ćwiczymy z dzieckiem przed lustrem, kiedy potrafi już wykonać je bez kontroli, można wykorzystywać każdą nadarzająca się okazję: spacer, jazdę samochodem czy drogę do przedszkola. Ćwiczenia artykulacyjne powinny być wykonane dokładnie, dlatego nie jest wskazany pośpiech, ani zbyt duża liczba ćwiczeń w ciągu jednych zajęć. Korzystniej jest powtarzać je przy różnych okazjach, aż zostanie osiągnięta precyzja i szybkość ruchów narządów artykulacyjnych. Należy pamiętać, iż efektywność ćwiczeń możliwa jest tylko poprzez wielokrotne powtarzanie.
Opracowała Katarzyna Janikowska- nauczyciel wychowawca, logopeda przedszkolny, nauczyciel współorganizujący proces kształcenia